İşsizlik ödeneği hakkı, işsizlik ve yoksulluk koşullarında bulunan bir işsiz için yaşamsal önem taşıyan çok önemli bir haktır.
İşçi çalıştığı süre boyunca işsizlik sigortası kapsamında prim ödemektedir. İşsiz kaldığında ve yeni bir iş buluncaya kadar, geçimini asgari düzeyde de olsa sürdürebilmek için işsizlik ödeneği hakkından yararlanır.
İşçi çalıştığı süre boyunca işsizlik sigortası kapsamında prim ödemektedir. İşsiz kaldığında ve yeni bir iş buluncaya kadar, geçimini asgari düzeyde de olsa sürdürebilmek için işsizlik ödeneği hakkından yararlanır.
İşten çıkarılmış ve işsiz kalan bir işçinin, işsizlik sigortası kapsamındaki bu ödeneği alması belirli şartlara bağlanmıştır. İşsizlik ödeneği alınmasında prim ödemede konulan şartlar ve işten çıkma nedeni belirleyici olmaktadır.
İşte bu konularda işçilerin dikkatli olması ve bazı uygulamalara önem vermesi gerekmektedir. Yaşanan küçük bir hata onları işsizlik maaşı almalarını engellemektedir.
Örneğin işsizlik sigortası primlerinin 120 gün tam yatırılması konusunda yaşanan eksiklik, yani 119 gün prim yatırılmış ise işsizlik ödeneği alınamamaktadır.
Fakat bu uygulamanın yarattığı haksızlıklar görüldüğü için, hükümetin 2018 sonuna doğru yeni bir düzenleme yapması beklenmektedir.
İşsizlik sigortası nedir ve ne zaman başladı?
Ülkemizde işsizlik sigortası kolu, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunuyla 2000 yılında düzenlendi. İşsizlik sigortasına ilişkin ödeme ve hizmetlerin uygulanması, Mart/ 2002 tarihinden itibaren başlanmıştır.
4447 sayılı yasada İşsizlik Sigortası::
“Bir iş yerinde çalışırken, çalışma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına rağmen, herhangi bir kasıt ve kusuru olmaksızın işini kaybeden sigortalılara işsiz kalmaları nedeniyle uğradıkları gelir kaybını belli süre ve ölçüde karşılayan, sigortacılık tekniği ile faaliyet gösteren zorunlu sigorta” olarak tanımlamıştır.
İşsizlik sigortasına nasıl hak kazanırız?
İşsizlik ödeneğine hak kazanma şartları ise 4447 sayılı Kanunu 51. maddesinde belirtilmiştir.
Bu ödenekten çalışanlar işsiz kaldıklarında ilgili kanunda belirtilen gerekli şartları sağlamaları koşuluyla faydalanabilirler. İşsizlik maaşı almaya hak kazanmada, son 3 yıl için 600 gün prim zorunluluğu ile birlikte son 4 ayın (120 gün) priminin eksiksiz bildirilmiş olma şartlarının yanında işten çıkış kodları, işsizlik maaşı alabilmede en önemli bir faktördür.
Son 120 günde kesinti sayılmayan haller
Hizmet akitleri kendi istek ve kusuru dışında sona eren sigortalı işsizlerin, hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün içinde,
-Hastalık,
-Ücretsiz izin/aylıksız izin
-Disiplin cezası
-Gözaltına alınma,
-Hükümlülükle sonuçlanmayan tutukluluk hali,
-Kısmi istihdam,
-Grev,
-Lokavt,
-Genel hayatı etkileyen olaylar,
-Ekonomik kriz,
-Doğal afet,
-Fesih tarihinde çalışmamış
-Ev hizmetlerinde 30 günden az çalışma
-Kısa çalışma ödeneği
-Yarım çalışma ödeneği
nedenleriyle hizmet akdi devam etmekle birlikte prim yatırılmaması halinde, prim yatırılmayan bu süreler son 120 gün şartının değerlendirilmesinde kesinti sayılmamaktadır.
SGK işten çıkış bildirgesinin önemi
İşverenin, işçinin işten çıkışının bildirimini SGK’nın belirlediği kodlar ile yapması gerekmektedir. Yani işveren işçi hangi iş kanunu maddesine göre hangi nedenle çıkardığını belirlemek konumundadır. Bu kodların işçinin işten çıkış nedenine uygun kullanılmaması, işçinin işsizlik maaşı almasına engel oluşturabilmektedir. Patronlar bazen hatalı bildirimde bulunabilmektedir. Örneğin performans düşüklüğü nedeniyle iş çıkarılan işçi, hatalı biçimde 25 e 2 maddesinden yani kötü niyetli çalışma dolayısıyla çıkarılmış gibi gösterilebilmektedir. İşçi İŞKUR’ a başvurduğunda elindeki belgeye dayanarak bu hatayı düzelttirir ve işsizlik ödeneği alır. İlgisiz kalarak işi oluruna bırakırsa hatalı uygulamayla karşılaşacaktır. O nedenle işçilerin dikkatli olması gerekmektedir.
Birçok işçinin sıkıntı yaşadığı diğer bir konuda, işverenin işten çıkış evraklarını işçiye vermekten kaçınmasıdır. İşveren işten çıkışı yapılan işçiye hangi nedenle çıkarıldığını, işten çıkış nedenini bildiren işten çıkış bildirgesini vermekle yükümlüdür. Ancak patron bu belgeyi vermediği durumda da işçi, İŞKUR a giderek söylenen gerekçeyi bildirmek durumundadır. Hatta Alo 170 e başvurarak şikayet dosyası oluşturmalıdır.
İş sözleşmesinin feshinden sonraki 30 gün içinde en yakın İŞKUR birimine başvurmak gerekmektedir
Hangi durumlarda işsizlik ödeneği alınır?
İstifa her kesin de bildiği gibi işsizlik ödeneği hak ettirmeyen bir çıkıştır. Fakat bu istifanın sebebi önemlidir.
İşçi, iş sözleşmesini 4857 sayılı İş Kanunu madde 24’te belirtilen nedenlerden birini gerekçe göstererek haklı nedenle derhal feshediyorsa, işsizlik ödeneğine hak kazanacaktır.
Aynı şekilde, muvazzaf askerlik görevini yerine getirmek üzere istifa ederek işten ayrılan personel, askerlik hizmetini tamamladıktan sonra iş bulamadığı süreçte işsizlik ödeneğini alabilecektir.
İşsizlik ödeneği alınamayacak durumlar ise şöyledir:
Öncelikle belirtelim, iş Kanunu 25. maddenin “II – ahlak ve iyiniyete uymayan haller” kapsamında yapılan fesihlerde işçiye işsizlik ödeneği ödenmez.
Evlilik nedeniyle iş sözleşmesini fesheden işçi ise işsizlik ödeneği alamayacaktır.
Aynı şekilde emeklilik nedeniyle ya da 15 yıl 3600 prim gününü doldurup ayrılmak isteyenler, işsizlik ödeneği alamazlar.
İşverenin işçiyi çıkartması durumunda işçinin işsizlik ödeneğine hak kazanacağı, genel bilinen bir şeydir. İşverenin haklı neden bildirerek yaptığı fesihlerde, haklı nedenin hangi madde kapsamında olmasına göre işçinin işsizlik ödeneği alıp alamayacağı belirlenir.
Yani işverenin işten çıkarma nedenine göre değişiklik gösterebilmektedir. İşveren, iş akdini kendince geçerli bir neden ileri sürerek sonlandırıyor ise (04 kodu ile çıkışlar) işsizlik ödeneğine hak kazanacaktır. Bu çıkışlara örnek olarak, performans düşüklüğü, verimsizlik, departman kapanması örnek gösterilebilir.
İş sözleşmesinin kendiliğinden sona ermesi durumunda ise belirli süreli iş sözleşmesi söz konusu ise işsizlik ödeneğine hak kazanılacaktır.
İşsizlik ödeneğine hak kazananların yararlandığı hizmetler:
İşsizlik Ödeneği
Genel Sağlık Sigortası Primleri
Yeni bir iş bulma
Meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimi
İşsizlik Ödeneğinin Süresi
Kanunda yer alan diğer şartları taşınması kaydıyla hizmet akdinin feshinden önceki son üç yıl içinde;
- 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün,
- 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün,
- 1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün,
süre ile işsizlik ödeneği verilmektedir.
İşsizlik Ödeneği Miktarı
Günlük işsizlik ödeneği, sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının %40’ı olarak hesaplanmaktadır. Bu şekilde hesaplanan işsizlik ödeneği miktarı, aylık asgari ücretin brüt tutarının %80’ini geçememektedir.
İşsizlik ödeneği damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaz
İşsizlik ödeneğini yeniden başlatma durumu
Ödenekten yararlanırken, işsizlik ödeneğinden yararlanma süresi doldurulmadan tekrar işe girilmesi ve işsizlik ödeneğinden yararlanmak için gerekli olan şartları yerine getiremeden yeniden işsiz kalınması halinde daha önceden hak edilen işsizlik ödeneği süresi dolduruluncaya kadar ödenekten yararlanılabilinir. Kalan hak sahipliğinin devamında İŞKUR’a başvurulan tarihten itibaren ödemeler gerçekleştirilir.
Bu Kanunun öngördüğü şartları yerine getirmek suretiyle yeniden işsiz kalınması halinde ise sadece bu yeni hak sahipliğinden doğan süre kadar işsizlik ödeneği ödenir.
İşsizlik ödeneği için yalnızca işten çıkış nedeni değil, diğer şartların da sağlanması koşulu olduğunu da unutmayalım.
İşsizlik ödeneği konusunda karşılaşılacak olumsuzluk durumunda, hemen yargı yoluna başvurmak ve işyerinde varsa sendikanın devreye girmesi gerekmektedir.
emek.org.tr
