Patronların özel sektörde örneğin taşeron şirketlerde işçilerin ücretlerini zamanında ödemedikleri bilinen bir konudur.
Çok sayıda işçinin çalıştığı yerlerde geç ödenen ücretler, bankacılık sistemi içinde faize yatırıldığında elde edilen rant tahmin edilebilir. Çok yüklü miktarlarda paralar kazanıldığını hep duyarız. Örneğin 4.000 kişinin çalıştığı bir taşeronda, ücretlerin birkaç gün repoya yatırılması halinde faiz-rant getirisinin de yüksek olacağı açıktır.
Maalesef asgari ücretle çalışan işçilerin toplu ücretlerinden bile bu şekilde faydalanan kar hırsıyla tutuşan patronlar giderek çoğaldı.
Örneğin inşaat işçileri olayında veya hastanelerde bu durum birkaç kez yaşandı.
Yine örneğin PTT dağıtım merkezlerinde çalışan taşeron dağıtım şirketleri, sık sık ücretleri geç ödeme hastalığına yakalanmaya başladı. İşçiler de durumu bildiğinden özellikle son zamanlarda sık sık iş bırakma eylemi yapmaya başladı.
Kötü bir alışkanlık değil bu… İşçiler iyi biliyor ki, bu tavır işe yaramaktadır. Kesinlikle…
Eylemlerin etkisi sonucu, işveren hemen ücretleri yatırmak zorunda kalır. Çünkü işin yapılmaması ana şirkete ceza ödemesi anlamına gelir, belki de taşeron şirket ihaleyle aldığı işini kaybedecektir.
İşçiler şunu da iyi bilir. Nerede olursa olsun birlikte hareket eder ve taleplerinde kararlı olurlarsa, haksızlığı engelleyebilir, patronun sömürüsünü ve ezmeye yönelik davranışlarını geriletebilirler.
Üstelik sendikal örgütlenmeyi de başarmışlarsa, orada haksızlıklar, hukuksuzluklar aza indirilebilir.
İşçiler ücretleri gününde ödenmediğinde ne yapabilir, hangi haklara sahiptir?
Birçok işyerinde ücretler genellikle her ayın biri ile beşi arasında ödenmektedir. İşçi de ücretini bugünlerde aldığı için kirasını, borcunu, harcamalarını buna göre ayarlar. Birkaç günlük gecikme işçiyi, evini ciddi sıkıntıya sokar. Ama patron bunu anlamaz, o repodan gelecek faiz gelirinin peşindedir veya ücretleri bir yatırımda kullanmaktadır.
Ücret alma günü geçtiğinde işçinin ne gibi meşru ve yasal hakları vardır?
Bu konuda 4857 sayılı iş kanununda çok açık hükümler vardır.
Ücret gününde ödenmediği ve geciktirilmeye başlandığında işçinin iki yasal hakkı vardır.
Birincisi:
4857 sayılı iş kanunu 24 maddesi, işçiye bu durumda kıdem tazminatlarını talep ederek ve iş sözleşmesini feshederek işten ayrılma hakkı veriyor. Şöyle der kanun:
“e) İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse,
f) Ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren tarafından işçiye yapabileceği sayı ve tutardan az iş verildiği hallerde, aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenerek işçinin eksik aldığı ücret karşılanmazsa,”
işçi iş hakkını feshedebilir.
İkincisi:
Gününde ödeme yapılmıyorsa, işçiler iş bırakabilir ve bunun herhangi bir cezası da yoktur.
Yani yasadışı grev vb sayılmaz. Yani meşrudur ve yasal haktır. Üstelik bu geç ödeme için faiz de işletilebilir.
Ücretin gününde ödenmemesi konusu, 4857 sayılı yasanın 34. Maddesinde çok açıktır:
“Madde 34 – Ücreti, ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. Bu nedenle kişisel kararlarına dayanarak iş görme borcunu yerine getirmemeleri sayısal olarak toplu bir nitelik kazansa dahi grev olarak nitelendirilemez. Gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır.
Bu işçilerin bu nedenle iş akitleri çalışmadıkları için feshedilemez ve yerine yeni işçi alınamaz, bu işler başkalarına yaptırılamaz.”
Gayet açık…
İşçiler işbaşı yapmaz ise patron bir şey yapma hakkı var mıdır?
Patronun yapacağı en kestirme ve hayırlı iş, o da bir an evvel işçi ücretlerini ödemesidir.
Kısacası patronlar ücretleri geciktirdiğinde; işçiler birey veya toplu olarak iş bırakma hakkına sahiptir.
İşbaşı yapmayan işçilere yönelik İşveren ücret kesintisi yapma, zarar faturası çıkarma, işten çıkartma, sürgün etme, ağır iş verme vb davranışlara giremez. Girse de bunlar suçtur ve hukuksuzluk sayılır.
Patronun “İşbaşı yapın yoksa tutanak tutacağım, işten atacağım” gibi tehditleri boştur.
İşçi “buyur yap da görelim” derse, o patron veya vekili, sesini kesecektir.
Sendikal örgütlülüğü sağlayan işyerlerinde veya işçi birliğinin var olduğu işyerlerinde, patronlar iş bırakma riskini göze alamadığı için genellikle ücretler zamanında ödenir.
Bunu sağlayan işçinin kendi üretimden gelen gücünün bilincinde olarak birlik içinde ve kararlı olmasıdır.
Emek.org.tr
Araştırma – Geliştirme Ekibi