Günümüzde işverenler birçok nedenle işçinin iş akdini feshedebilmektedir. Yasalarla güvence altına alınmasına rağmen işveren bu yasal güvenceleri hiçe sayarak, işçinin çalışma hakkını hiçe sayabilmektedir. Çoğu kez iş mahkemeleri bu yaygın haksızlıklar karşısında işçileri haklı bulmaktadır. Her hangi bir nedenle işten çıkarılan işçi, belirli süre içerisinde yasal itiraz hakkını kullanmalıdır.
Bu süreler içerisinde hak kullanılmadığı zaman, haktan yararlanma olmamaktadır.
Bu konuda karşılaştığı duruma önem vermeden ağır davranan ve zaman geçiren işçiler zararlı çıkmaktadır. Dolayısıyla sendika veya iş hukukçularına hemen başvurularak yardım alınmalıdır.
Hak Düşürücü Ne Demektir?
Kanunen belirlenen süre içerisinde kullanılmaması durumunda hakkın ortadan kalkmasına neden olan süreye verilen addır.
1-İşe İade Davalarında Hak Düşürücü Süre:
İş güvencesi yasasının en önemli güvencesi hiç kuşkusuz işe iade davasıdır. İşe iade davasının açılabilmesi için öncelikle işçinin iş güvencesi kapsamında olması gerekir. Bir işçinin iş güvencesi kapsamında olmasının bazı şartları vardır. Bu şartlar şunlardır:
a Belirsiz süreli bir iş sözleşmesi ile çalışması,
b) Çalıştığı işyerinde en az altı aylık kıdeminin bulunması,
c) Çalıştığı işyerinde en az 30 işçinin çalışıyor olması gerekir.
İş sözleşmesinin fesih edilmesine neden olan gerekçenin haklı bir nedene dayandırılması gerekir. İş sözleşmesi fesih edilen işçi, iş sözleşmesinin haklı nedene dayanmadan ya da gösterilen nedenin yeterli bir neden olmadığı kanaatine sahip olursa, fesih ihbarnamesini kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren BİR AY İÇİNDE iş mahkemesine dava açmalıdır. Bir aylık süre içinde işe iade davası açılmaz ise iş sözleşmesinin feshi kabul edilmiş sayılır. Burada dikkat edilmesi gereken husus BİR AYLIK SÜRE iş akdinin sona erdirildiği tarih olmayıp iş akdinin feshedileceği ihbarnamenin tebliğ edildiği günden itibaren başlamaktadır.
İşe İade Davasının Sonuçlanması:
İşe iade davası işçi lehine sonuçlanırsa mahkeme ilamının işçiye tebliğ tarihinden itibaren ON İŞGÜNÜ içinde işverene yazılı olarak müracaatta bulunması gerekir. İşçi tarafından işverene yapılacak tebligatın noter aracılığıyla yapılması daha sağlıklı olacaktır. Mahkeme ilamının işçiye tebliğinden itibaren on iş günü içinde işe başlamak istediğini işverene tebliğ etmez ise mahkeme kararı bağlayıcı olmaktan çıkacaktır. Yani kazanılmış hak düşmüş olacaktır.
Ahlak ve İyi niyet Et Kuralına Uyulmadığı Gerekçesiyle İş Sözleşmesinin Feshedilmesinde Hak Düşürücü Süre:
4857 sayılı iş kanununun 24. Maddesinde ahlak ve iyi niyet kuralına uyulmaması halinde haklı nedene dayanarak iş sözleşmelerinin bildirimsiz olarak hangi hallerde feshedebileceklerini düzenlemiştir. Bu maddede ahlak ve iyi niyet kuralları şu şekilde sıralanmıştır.
Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri:
a) İşveren iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltırsa.
b) İşveren işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya işçiye cinsel tacizde bulunursa.
c) İşveren işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşmada bulunur veya gözdağı verirse, yahut işçiyi veya ailesi üyelerinden birini kanuna karşı davranışa özendirir, kışkırtır, sürükler, yahut işçiye ve ailesi üyelerinden birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlerse yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ağır isnat veya ithamlarda bulunursa.
d) İşçinin diğer bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından işyerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmazsa.
e) İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse,
f) Ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren tarafından işçiye yapabileceği sayı ve tutardan az iş verildiği hallerde, aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenerek işçinin eksik aldığı ücret karşılanmazsa, yahut çalışma şartları uygulanmazsa.
Olarak sıralanmıştır.
Yukarıda yazılı hususlardan herhangi birinin gerçekleşmesi halinde olayın gerçekleştiği tarihten itibaren ALTI (6) İŞ GÜNÜ İÇİNDE Tek taraflı olarak iş sözleşmesini bildirimsiz olarak feshedebilir. Bildirimsiz fesih hakkının kullanılacağı durumlarda işçi, kanunun 17. Maddesinde düzenlenen bildirim sürelerine bağlı değildir.
Derhal fesih hakkının kullanılma süresini belirleyen kanunun 26. Maddesinde ifade edildiği gibi derhal fesih hakkının kullanımını gerektiren durumun işçi tarafından öğrenildiği tarihten itibaren altı iş günü içinde bu hakkın kullanılması gerekir. Yukarıdaki maddelerden herhangi birinin gerçekleşmesinin işçi tarafından bir yıl geçtikten sonra bildirimsiz fesih hakkı kullanamayacaktır.
Hizmet Tespit Davasında Hak Düşürücü Süre:
Emeği ile çalışan bir işçiye yapılacak en büyük kötülük kuşkusuz sigortasız olarak çalıştırılmasıdır.
Ülkemizde ciddi boyutlara ulaşan işsizlik sorunu beraberinde kayıt dışı istihdamı da getirmektedir. Çalışanlar bazen işsiz kalmaktansa sigortasız çalışmayı bile kabullenmektedirler.
Sosyal güvenlik hakkı, hem anayasal hem de yaşamsal bir haktır. Vazgeçilmesi düşünülemez. İş bulma derdinde olanların zoraki de olsa sigortasız çalışmayı kabullenmiş olması bu hakkından tamamen vazgeçmesi beklenemez.
Hizmet tespit davasının açılması için belirlenen hak düşürücü süre; 5510 Sayılı Sosyal Güvenlik Kanunun 86. Maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre ; “Aylık prim ve hizmet belgesi işveren tarafından verilmeyen veya çalıştıkları Kurumca tespit edilemeyen sigortalılar, çalıştıklarını hizmetlerinin geçtiği yılın sonundan başlayarak beş yıl içerisinde iş mahkemesine başvurarak, alacakları ilâm ile ispatlayabilirlerse, bunların mahkeme kararında belirtilen aylık kazanç toplamları ile prim ödeme gün sayıları dikkate alınır.” Denilmektedir.
Yukarıda yazılı madde hükmünde anlaşılması gereken, iş akdi sona eren işçi için hak düşürücü süre, iş akdinin sona erdiği yılın sonundan başlamaktadır.
Örneğin; 05.05.2012 tarihinde işten ayrılan işçi için hizmet tespit davası için hak düşürücü süre 31.12.2012 tarihinden itibaren başlayacaktır. Hizmet tespit davası, hak düşürücü süre işten ayrılma gününden değil hizmetlerin geçtiği yılın sonundan başlamaktadır.
Hizmet tespit davasında, işçi sigortasız çalıştırıldığını kanıtlamak zorundadır.
Bir ödeme belgesi veya o işyerinde çalışmış/çalışan SSK kayıtlısı işçilerin ifadeleri veya komşu şirketlerden işçilerin ifadeleri yeterli olmaktadır.
